Defensienota
Op verzoek van de Vaste commissie voor Defensie bogen drie wetenschappers zich over de Defensienota van het (toen) nieuwe kabinet. In vier A4’tjes werd de nota beargumenteerd aan mootjes gehakt: geen relatie met NAVO- en EU-beleid; geen relatie met nationaal veiligheidsbeleid, geen meetbare doelen etc. etc. Bij het debat met de minister waren twaalf (!) fracties present, alle refereerden aan de bevindingen van de wetenschappers. Tijdens het debat werd de minister genoopt toezeggingen te doen: meetbare doelen, integrale evaluatie. Vervolgens is een motie van de VVD aangenomen die het kabinet opdraagt voortaan bij het schrijven van defensienota’s lering te trekken uit de wetenschapstoets.
Monitoring klimaatbeleid
De Tweede Kamer wordt jaarlijks geïnformeerd over de voortgang bij het realiseren van de klimaatdoelen, in het bijzonder over de afgesproken reductie van de uitstoot van broeikasgassen. Op verzoek van de Vaste commissie van Economische Zaken en Klimaat bogen twee wetenschappers zich over deze wijze van monitoring. In de wetenschapstoets die zij uitvoerden constateerden zij dat de Tweede Kamer breder (systeemtransities i.p.v. uitstoot), vaker (dan jaarlijks) en met een langere tijdshorizon (2050 i.p.v. 2030) zou moeten monitoren. Naar aanleiding van deze observaties vroeg de Kamercommissie de wetenschappers om, met een aantal collega’s uit verschillende disciplines, mee te denken over de wijze waarop dit advies kan worden uitgevoerd. De Kamercommissie agendeerde het thema ‘Systeemtransities en klimaatbeleid na 2030’. Begin 2023 werden over dat thema een ontbijtbijeenkomst met wetenschappers en een rondetafelgesprek (daarbij de auteurs van de wetenschapstoets) gehouden, ter voorbereiding op een debat met de minister.
Langetermijnaanpak COVID-19
Op initiatief van een hoogleraar, omarmd door de Vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, voerden twee wetenschappers – waaronder de initiatiefnemer – een wetenschapstoets uit van de voorgestelde langetermijnaanpak van het coronavirus. Het resultaat werd op 12 mei 2022 gepresenteerd aan een stevige delegatie van de Kamercommissie. De minister reageerde desgevraagd op de bevindingen en veel Kamerleden maakten er tijdens het rondetafelgesprek op 16 mei en in het debat op 16 juni goed gebruik van. In o.a. de Volkskrant werd meerdere malen aan de wetenschapstoets gerefereerd.
Uithuisplaatsingen
Op verzoek van de Vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport schreven twee wetenschappers een factsheet over uithuisplaatsingen (van kinderen), die begin 2022 verscheen. Het thema speelde tezelfdertijd bij de Vaste commissie voor Justitie en Veiligheid, ook de leden van die commissie maakten gebruik van de analyse in de factsheet. Nadat één journalist de factsheet had ontdekt, volgde een golf van publicitaire aandacht.
Kernenergie
Begon het bij Arjen Lubach of bij Nieuwsuur? Op enig moment zette de VVD het onderwerp kernenergie weer op de agenda van de Tweede Kamer. Op basis van een netwerkverkenning werden drie onderzoekers uitgenodigd om een wetenschappelijke factsheet te schrijven: over de praktische aspecten (bouw, kosten, afval); over de stand van de wetenschap, en over de plaats van kernenergie in de energiemix. Na het opleveren van de factsheets dienden de leden Yeşligöz-Zegerius en Mulder een motie in die de minister opdroeg onderzoek te doen. Dat onderzoek verscheen op 23 september 2020, kort nadat bij de Algemene Politieke Beschouwingen weer aandacht voor kernenergie was gevraagd. Op 2 december 2020 vond een rondetafelgesprek plaats, waarvoor ook een van de auteurs van de factsheets was uitgenodigd. Op 9 december organiseerde het Montesquieu Instituut een actualiteitendebat over het onderwerp, in samenwerking met Parlement & Wetenschap. In het coalitieakkoord van het kabinet Rutte IV stond vervolgens de ambitie om twee kerncentrales te bouwen.
Nationaal Groeifonds
In 2021 bogen twee wetenschappers zich op verzoek van de Vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat over het voornemen van het kabinet om een Nationaal Groeifonds in te stellen: 20 miljard euro, over een periode van vijf jaar te besteden aan investeringen in m.n. onderzoek, ontwikkeling & innovatie. De wetenschapstoets werd begin 2021 uitgevoerd en begin 2022 gepresenteerd aan de Kamerleden. Interessante bijvangst: de toets bleek ook zeer bruikbaar als toetssteen voor de talrijke nieuwe fondsen die het kabinet kort daarvoor in zijn coalitieakkoord had aangekondigd.
Opkoop veehouderijen
Twee wetenschappers bogen zich eind 2020 over de onderbouwing van de opkoopregeling, gericht op veehouderijen nabij Natura 2000-gebieden (belangrijk onderdeel van het beleid gericht op de reductie van stikstofuitstoot). Deze wetenschapstoets, in zeer korte tijd uitgevoerd, is gepresenteerd aan de Vaste Tweede Kamercommissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. De kritische bevindingen van de wetenschappers zijn omarmd door de Kamerleden en worden o.a. gebruikt als meetlat voor de evaluatie van het beleid. Voor de wetenschapstoets was publicitaire aandacht in enkele vakbladen en bij Argos, VPRO.
Artikel 68 Grondwet
Artikel 68 van de Grondwet luidt: “De ministers en de staatssecretarissen geven de kamers elk afzonderlijk en in verenigde vergadering mondeling of schriftelijk de door een of meer leden verlangde inlichtingen waarvan het verstrekken niet in strijd is met het belang van de staat.” Eind 2019 vroeg de Vaste commissie voor Financiën om position papers over dit grondwetsartikel, gegeven de terughoudendheid van de regering om informatie te delen met het parlement. Vier auteurs is gevraagd hun licht over deze kwestie te laten schijnen. De auteurs besloten tot het gezamenlijk schrijven van één position paper. Het document was brandstof voor een zeer principieel debat met de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, dat op zijn beurt leidde tot unaniem aangenomen moties met huiswerk voor de minister.
de Volkskrant, 12 januari 2021
“[…] Vier hoogleraren staatsrecht maakten eerder dit jaar al korte metten met Ruttes interpretatie van grondwetsartikel 68 dat gaat over de informatieplicht richting de Eerste en Tweede Kamer. Volgens de hoogleraren kunnen alleen documenten worden geweigerd als ‘het belang van de staat’ in het geding is. Dat Rutte graag in beslotenheid beslissingen wil voorbereiden, mag helemaal geen rol spelen.
Ook de Tweede Kamer heeft inmiddels genoeg van de terughoudendheid om interne documenten te delen. Twee moties van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt die het kabinet opleggen om artikel 68 voortaan minder restrictief te interpreteren zijn in februari met algemene stemmen aangenomen.[…]”
Op verzoek van de Vaste commissie voor Binnenlandse Zaken is de factsheet in 2023 geactualiseerd.
Stikstof
Na de uitspraak van de Raad van State over het Programma Aanpak Stikstof, in mei 2019, is een netwerkverkenning opgesteld en zijn drie factsheets geschreven. Juist op het moment dat het RIVM publicitair onder vuur lag vanwege haar stikstofrekensysteem, in oktober 2019, lanceerde TNO haar factsheet, wat scherp getimed was en veel publiciteit opleverde. Ook de beide andere factsheets over dit onderwerp (zie sub ‘Klimaat, milieu en energie’) betekenden ruggensteun voor het RIVM. Mede dankzij de netwerkverkenning is in zeer korte tijd een rondetafelgesprek met een gebalanceerd programma georganiseerd door de verantwoordelijke Kamercommissie.
Digitale Toekomst
Op 4 juni 2019 nam de Tweede Kamer een motie van het lid Verhoeven c.s. aan. De motie was de opmaat naar het instellen van de Tijdelijke Commissie Digitale Toekomst. Door de kenniscoördinator zijn de wetenschapsorganisaties direct betrokken bij de (voorbereidende) werkzaamheden van deze commissie. Vervolgens is de brug geslagen naar het programma Digitale Samenleving van de VSNU en vonden gesprekken plaats van bij dat programma betrokken wetenschappers met de Kamercommissie. Verder is meegedacht over een literatuurstudie; over de werving van een parlementair historicus en over de samenstelling van de externe klankbordgroep. Over het thema is een netwerkverkenning opgesteld en zijn wetenschappelijke factsheets (zie sub ‘Digitalisering’) geschreven. In oktober 2020 besloot de Tweede Kamer tot het instellen van een Vaste commissie voor Digitale Zaken, conform het advies van de tijdelijke commissie.
Europese Centrale Bank
In maart 2019 zijn door drie wetenschappers factsheets (zie sub ‘Financiën’) gemaakt over het rentebeleid van de Europese Centrale Bank (ECB), ten behoeve van een werkbezoek van de Vaste commissie voor Financiën aan de bank. Een van deze factsheets leverde een rode draad op in de successieve debatten met de minister van Financiën: een verzoek om in Europees verband aan te dringen op evaluatie van het monetaire beleid van de ECB – dat bleek nog niet eerder gedaan). De auteur van de factsheet is vervolgens gevraagd leiding te geven aan een groepje ‘eminente hoogleraren’ die de Tweede Kamer adviseren over het ECB-beleid.
Klimaatakkoord
Een veelgehoorde klacht over het Klimaatakkoord was dat er geen wetenschappers aan de ‘sectortafels’ waren genood. De Vaste Tweede Kamercommissie voor Economische Zaken en Klimaat hield in het voorjaar van 2019 zes rondetafelgesprekken over het conceptklimaatakkoord (vijf over de thema’s van de tafels en een over horizontale thema’s als financiën en scholing) waarbij voor de wetenschap wél een prominente plaats was ingeruimd. Van de 23 wetenschappers die voor deze gesprekken zijn uitgenodigd, waren er 21 door ons voorgedragen. De wetenschappers werden overtuigend en helder gevonden. Observatie: de gesprekken met de wetenschappers waren extra interessant omdat zij thema’s met elkaar verbonden.