In maart 2025 presenteerde het Nederlandse kabinet zijn plannen om de Europese kapitaalmarktunie te versterken. Doel van de kapitaalmarktunie is geld beter te laten stromen binnen de EU, zodat het beschikbaar komt voor investeringen en bedrijven, en zodat burgers makkelijker vermogen kunnen opbouwen. Hoe kijken wetenschappers naar die kapitaalmarktunie? Op verzoek van de vaste Tweede Kamercommissie voor Financiën schreven drie duo’s van wetenschappers onder de vlag van Parlement & Wetenschap een factsheet over dit onderwerp.
Arthur van Riel en Casper de Vries, beiden verbonden aan de Erasmus Universiteit én beiden lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, zoomen in hun factsheet vooral in op het zogenaamde 28ste regime. Deze naam is door de Europese Commissie gekozen om aan te geven dat het gaat om een extra laag regelgeving boven op de regels van de 27 lidstaten. De auteurs: “Een bedrijf dat in deze fictieve staat gevestigd is zou dan automatisch toegang hebben tot andere (deelnemende) EU-landen, maar opereert volgens de regels van het 28ste regime zonder dat lokale regels extra beperkingen opleggen (paspoortconstructie). Dit kan ervoor zorgen dat bedrijven voldoende schaalgrootte in de EU halen.” Van Riel en De Vries buigen zich over de tekortkomingen van dit model en doen concrete aanbevelingen voor verbetering. Hun conclusie: “Zonder een alternatieve virtuele vestigingsplaats voor bedrijven [het 28ste regime, HvB] is het natuurlijk ook mogelijk om met een coalitie van landen wet- en regelgeving op de bovengenoemde deelgebieden te harmoniseren. Maar de geschiedenis leert dat dit een moeilijk begaanbaar pad is.”
Bart Joosen en Marnix Wallinga van de Universiteit Leiden buigen zich in hun factsheet over de juridische kant van het EU-voorstel om te komen tot een spaar- en investeringsunie – belangrijk onderdeel van de kapitaalmarktunie. Het doel van de spaar- en investeringsunie is om voldoende financieringsbronnen voor het bedrijfsleven te creëren, de afhankelijkheid van bancaire financiering te verminderen, en economische groei, welvaart en concurrentiekracht in de Europese Unie te bevorderen. De auteurs concluderen dat er sinds de eerste initiatieven van de Europese Commissie om te komen tot een kapitaalmarktunie al het nodige is bereikt, maar dat het voorstel voor een spaar- en investeringsunie toch zeker steun verdient. Deze unie biedt kansen voor zowel het Nederlandse bedrijfsleven als voor Nederlandse huishoudens, mits het huidige hoge niveau van consumentenbescherming in Nederland in stand blijft. Ook Joosen en Wallinga spreken zich uit over het 28ste regime: “In de discussie over het 28ste rechtsregime missen we één belangrijk onderdeel, namelijk op het gebied van financiële rapportages en jaarverslaggeving.” – wat nadelig uitpakt voor met name het midden- en kleinbedrijf.
Voor de derde factsheet tekenden Dirk Bezemer (Rijksuniversiteit Groningen) en Mark Sanders (Universiteit Maastricht). In hun factsheet leggen ze de vinger op drie huns inziens ernstige tekortkomingen in de voorstellen van de Europese Commissie. De eerste daarvan: “De totstandkoming van de huidige voorstellen is gedomineerd door een sterke lobby vanuit de financiële sector. Zij vertegenwoordigen niet per se de belangen van degenen die financiering nodig hebben.” Aldus de auteurs, ietwat eufemistisch. Verder concluderen zij dat de voorstellen niet zullen leiden tot de toename van ‘geduldig risicodragend kapitaal’ en dat zij leunen op een misvatting, namelijk de veronderstelling dat een ruimere kapitaalmarkt nodig is omdat bankfinanciering tekort zou schieten. Van belang is volgens hen veeleer hervorming van het bankenstelsel. Bezemer en Sanders pleiten voor een anders en beter ingericht Europees financieel landschap: “Een toekomstbestendig financieel beleid voor Europa moet zich niet richten op de belangen van de financiële sector, maar op publieke doelen: financiële stabiliteit en inclusieve economische ontwikkeling.” Ook zij eindigen hun analyse met concrete voorstellen.
(verschenen in de septembereditie van Headlines, de nieuwsbrief van Universiteiten van Nederland)